Risico's nemen in tijden van onzekerheid

De toekomst van de zorgsector wordt gekenmerkt door onzekerheden. Hoe zorgen we met de nakende vergrijzing voor voldoende handen aan bed? Hoe krikken we het imago van het beroep verpleegkunde op? Hoe zorgen we voor investeringen met krimpende budgetten? Meer dan ooit is sterk leiderschap noodzakelijk. En met zoveel onzekerheden, kan dat leiderschap maar beter moedig zijn.

'Ik werkte vijftien jaar in HR. Veel van wat ik schrijf, is beïnvloed door wat ik gedaan heb als HR- directeur", zegt Leon Vliegen, die eind vorig jaar zijn ideeën en ervaringen bundelde in het boek Risico verzilveren - Over onverstoorbaar en wendbaar leiderschap. Zijn visie vertrekt vanuit het idee dat de omgeving waarin veel organisaties opereren, en dat geldt zeker voor zorgorganisaties, een ROOOmgeving is. ROOO staat daarbij voor risico, ongekenden, onvoorspelbaarheden en onzekerheden. Een omgeving vol risico.

HET OPWAARTSE RISICO

Hoe kan een leider in een zorgorganisatie best omgaan met al die onvoorspelbaarheden? Het antwoord ligt volgens Vliegen in wendbaarheid. 'We overdrijven in onze zucht naar veiligheid en het willen uitsluiten van risico. Een andere visie op risico kan verhelderend zijn." Het bestaan van het risico maakt dat moed nodig is. 'In de plaats van doordacht en doorvoeld om te gaan met risico's, zag ik tijdens mijn loopbaan dat mensen ze op twee manieren uit de weg gaan. Ofwel gaan ze weg omdat ze het niet aandurven, ofwel hollen ze vooruit en zijn ze overmoedig. Allebei zijn het manieren om risico uit de weg te gaan - ook het overmoedig zijn. Door een houding als 'risico? Oplossen die boel' kijk je niet op een realistische manier naar het risico, je gaat er niet doordacht en doorvoeld mee om." "We denken vooral aan het neerwaartse risico, waarbij we vooral de dreiging zien. Dat is logisch; overleven zit in onze genen. Maar er bestaat ook zoiets als het opwaartse risico. Onvoorspelbaarheden kunnen we ook zien als mogelijkheden, opportuniteiten, kansen", gaat Vliegen verder. 'Denk maar aan Teun Toebes (de Nederlandse zorgvernieuwer en spreker die begin dit jaar zijn documentaire 'Human Forever' lanceerde, nvdr) die spreekt over onze controlezucht in woonzorgcentra. We willen - met de beste bedoelingen - de risico's op ongelukken voor ouderen zoveel mogelijk beperken, waardoor we de individuele vrijheid volledig beknotten. We zijn misschien te veel bezig met maakbaarheid en veiligheid, en hebben te weinig oog voor het opwaartse risico." In iedere kleine of grote beslissing schuilt een risico. "Een goede leider geeft feedback aan medewerkers, maar daar schuilt ook een risico in, namelijk het beschadigen van de relatie. Wat vind je zelf het belangrijkste? Dat de taak goed wordt uitgevoerd, of dat de relatie met de medewerker onbeschadigd blijft? In het merendeel van de gevallen opteren leiders voor het tweede. We zijn kwetsbare wezens en willen verbondenheid. Ook dat is belangrijk om te weten bij het managen van een team."

RADICALE ONZEKERHEID

'Leidinggevenden in de zorg moeten veelal keuzes maken in een omgeving waar een aantal onbekendheden en onvoorspelbaarheden spelen." Vliegen onderscheidt ROOOmgevingen van 'normale onzekerheid' tot 'radicale onzekerheid'. 'In de zorgsector speelt radicale onzekerheid ook meer en meer, waarbij er weinig ervaring en kennis is en de situatie complex. Denk maar aan de impact van de coronacrisis of de oorlog in Oekraïne, of de snelle evolutie van artificiële intelligentie. Hoe meer radicaal onzeker de omgeving, hoe meer we in opties moeten denken.

De oude Grieken wisten al dat zelfreflectie, zelfobservatie en van daaruit doordacht en doorvoeld handelen, heel essentieel zijn voor iedere mens en voor iedere leider

We moeten bovendien slim experimenteren, want we weten niet altijd welke optie de juiste zal blijken." Opnieuw schuilt daar veel potentieel in de mindset van het leiderschap. "Het is zaak om een rozigere bril op te zetten, en met meer moed naar risico te kijken, zodanig dat je cognitief wendbaar bent", klinkt het. Maar cognitieve wendbaarheid komt niet zomaar uit de lucht gevallen. 'Een roze bril opzetten' is een understatement. "Zoals ik al aantoonde, zijn we emotionele wezens met psychologische behoeften zoals veiligheid, geborgenheid, verbondenheid. Ook je persoonlijke geschiedenis bepaalt mee hoe je in het algemeen omgaat met risico's. Eerdere ervaringen installeren patronen van denken, gevoel, gedrag. Ze bepalen mee je mindset. Je daar bewust van zijn, is het begin. Emoties zijn bijzonder sterk en ze durven de controle te nemen. Ze passen je beslissingen aan." Door het bewustzijn over die emoties en de impact ervan op onze beslissingen te doorzien, kunnen we zelf als leider in controle blijven, is de boodschap. 'De oude Grieken wisten al dat zelfreflectie, zelfobservatie en van daaruit doordacht en doorvoeld handelen, heel essentieel zijn voor iedere mens en voor iedere leider. Ik denk dat je een betere leider kan worden als je bewust bent, en uit die zelfobservatie, die zelfreflectie, en het uitnodigen tot feedback beslissingen neemt en dan handelt."

DE LEIDER ALS MOGELIJK-MAKER

'Hoe zorg je ervoor dat jij en je team wendbaar blijven in een ROOOmgeving? Om te beginnen is er psychologische veiligheid nodig, en moeten mensen verantwoordelijkheid krijgen én verantwoording afleggen. Organisaties met een innovatiecultuur combineren die twee. Hoe zit dat in jouw team? Hoe is de houding ten opzichte van falen in de organisatie?" Een aantal vragen kan helpen om een idee te krijgen van de situatie in de eigen organisatie. 1. Durven mensen zich kwetsbaar opstellen? Durven werknemers zich uit te spreken? 2. Kunnen medewerkers zichzelf zijn in de organisatie? 3. Is er bereidheid om elkaar te helpen? 4. Durven mensen hulp vragen aan elkaar? 'Sterke organisaties worden gekenmerkt door een goede feedback- en coachcultuur." Tot slot, en daarmee toont Vliegen zich niet alleen HR-specialist en filosoof, maar ook psycholoog, is het belangrijk naar de diepste angsten te kijken. 'Wat zijn jouw grootste valkuilen? Moed opbrengen om risico's te nemen? Of mis je zelfvertrouwen om daadkrachtig op te treden? Wees je ervan bewust dat er tegenover iedere valkuil ook een 'helper' staat. Zo kan een gebrek aan zelfvertrouwen 'opgelost' worden met meer zelfcompassie, mildheid. Leg de lat voor jezelf niet te hoog, en wees niet te streng voor jezelf. Daardoor durf je makkelijker op je bek gaan, waardoor risico's en de mogelijkheid op het nemen van de foute beslissing - niet meer zo zwaar wegen."

Bron: Zorgmagazine juni/juli 2024