Taal en verantwoordelijkheid

De keuze van de woorden en zinnen die we gebruiken zegt iets over de manier waarop we onszelf plaatsen ten opzichte van dat- of diegene waarover we praten, schrijven of zwijgen[1]. Voelen we ons ongemakkelijk om het te hebben over het macho en seksistische gedrag met de verkoper die voor het derde jaar op rij de beste omzet heeft gehaald? Misschien dat we liever wegkijken, zwijgen of vergoelijkend praten over het effect ervan op een medewerker die zich gekrenkt of vernederd voelt. Denken we dat we machteloos zijn ten opzichte van de gezondheids- en economische crisis waarin we terecht kwamen door de dreiging van het nieuwe coronavirus? Misschien dat we dan uitspraken doen die onze mogelijkheden om te ondernemen en handelen te sterk minimaliseren.

De taal die we gebruiken zegt heel wat over de verantwoordelijkheid die we al dan niet willen opnemen ten aanzien van dat wat we bespreken en met wie. Zo kan vaag taalgebruik soms te maken hebben met het niet durven of willen opnemen van verantwoordelijkheid - of zich alvast op voorhand indekken voor de ongewenste gevolgen ervan. (“Dát heb ik niet gezegd.”) Hetzelfde geldt voor bewust suggestief of dubbelzinnig taalgebruik. Je zegt iets op zo’n manier dat de kans dat anderen er een andere, door jou impliciet aangereikte betekenis aan geven aanzienlijk is, maar zonder dat je verantwoordelijk gehouden kan worden voor hun interpretatie en de eruit voortvloeiende actie. Wanneer een van de belangrijkste gezagsdragers ter wereld het nieuwe coronavirus tussen maart en april stelselmatig het “Chinese” virus noemt, lijkt daar op het eerste zicht niets fout mee. Je kan niet ontkennen dat het virus naar alle waarschijnlijkheid zijn oorsprong had in China. En hoewel de president in kwestie misschien geen racistische intenties had met zijn uitspraak, toch kan het in de context van zijn eerdere uitlatingen niet echt verbazen dat anderen hierdoor werden aangezet tot racistisch gedrag[2]. (Het aantal racistische incidenten ten aanzien van Aziatisch ogende personen in de VS nam toe in die periode. Maar er werden uiteraard ook nog heel wat andere interpretaties gegeven aan zijn kwalificatie van het virus, bijvoorbeeld: “Omdat hij merkt dat hij de epidemie niet onder controle heeft, geeft hij de schuld daarvoor aan de Chinese overheid.”)

Als mens en als leider staat het je vrij de woorden en zinnen te kiezen waarvan je denkt dat ze op het moment dat je ze uitspreekt of daarna, het door jou bedoelde effect hebben. Die (keuze)vrijheid gaat altijd gepaard met verantwoordelijkheid; je leeft niet in een vacuüm. Wat je zegt, speelt zich af in een context die mede het effect van je woorden bepaalt.

De taal die je gebruikt zal door anderen al snel, bewust of onbewust, worden afgewogen ten opzichte van de vraag of je je bereid toont om verantwoordelijkheid te nemen voor - of je tenminste bewust bent van - de mogelijke effecten die je woorden teweegbrengen. Taal doet ertoe. Als leider zal je, of je dat nu goed vindt of niet, ook beoordeeld worden op wat je zegt en hoe je dat doet (en wanneer en tegen wie). Wanneer je bijvoorbeeld een medewerker of collega dan wel ‘trouw aan zijn principes’ of ‘koppig en onrealistisch’ noemt, maakt mogelijk een groot verschil. Al kan jij strikt genomen niet verantwoordelijk gesteld worden voor zijn reactie op jouw woorden, even goed geldt dat je wellicht wel wist of kon vermoeden dat die eerste omschrijving minder beschuldigend zou hebben geklonken. (Dat kan natuurlijk ook je bedoeling geweest zijn: in dat geval geef je je als leider rekenschap van de effecten en consequenties van je woorden.)

 1 “Our choice of words and sentence construction are the reporting and representing of our inner world… In our use of language we can deny or assume responsibility and reinforce a position of either powerlessness or self-direction from moment to moment… This assumption of responsibility is not to be confused with blaming, but is meant to emphasize personal agency and authorship for one’s own life and experience.” Clarkson, Petruska en Cavicchia, Simon (2013), Gestalt Counselling in Action (Fourth Edition), zoals geciteerd door Dani Meir op Medium

[2] Een boeiende en verhelderende analyse hiervan is te vinden op https://theconversation.com/donald-trumps-chinese-virus-the-politics-of-naming-136796