Taal en beheersing en taalbeheersing

Het is een gemeenplaats om te zeggen dat we continu bestookt worden met beelden via alle beschikbare media, online en offline. Tegelijk lijkt het soms alsof de enorme hoeveelheid woorden die we dagelijks te horen en te lezen krijgen minder aandacht krijgt als fenomeen. Nochtans is het eenvoudiger (en potentieel even invloedrijk of gevaarlijk) om een snel gevormde en geformuleerde mening te plaatsen dan het uploaden van al dan niet gemanipuleerde digitale foto’s en video’s. Fora van online nieuwssites die hun lezers de gelegenheid geven om te reageren op nieuws zijn voorbeelden van de impulsiviteit waarmee mensen hun (emotionele) reactie omzetten in taal. Niet voor niets schakelen sommige sites deze mogelijkheid uit. Op LinkedIn gaat het er wat dat betreft behoorlijk beschaafd aan toe…

“Beheers jezelf!” Die opmerking heb je zeker al eens gekregen wanneer je je emoties de bovenhand laat nemen in een reactie op iets wat je op een positieve of negatieve manier geraakt heeft. Onze natuurlijke reflex bij gevaar én onaangename, stresserende (fysieke of mentale) ervaringen is om te vluchten of te vechten. Het wegvallen van een grens of drempel die ervoor zorgt dat je even stil staat en nadenkt voor je een volgende stap zet, kan leiden tot automatische reacties. Twitter en Facebook grossieren in dit soort van verbale impulsiviteit. De meest in het oog springende kenmerken daarvan zijn de uitroeptekens (één volstaat niet; het moeten er minstens twee zijn en nog liever drie!!!), HOOFDLETTERS IN HET VET, scheldwoorden, kettingreacties en taalfouten. Ook emotionele e-mails vertonen wel eens die kenmerken. En wat je gezegd en geschreven hebt kan je niet ongedaan maken. (Je kan die vervelende Tweet wel verwijderen maar iemand heeft daar al lang een screen shot van gemaakt…) Ons denken wordt in zo’n situaties - letterlijk - gekaapt door onze spontane, emotionele reactie en dat is niet altijd de meest effectieve en wenselijke. In tegenstelling tot wat we vaak denken zijn wetenschappers er inderdaad meer en meer van overtuigd dat cognitie de dienaar is van emotie, niet de meester ervan.

In onze leiderschapsprogramma’s introduceren we van bij het begin ‘de vier seconden regel’ als een manier om je brein even de tijd te geven om de regie over te nemen van je onmiddellijke, instinctieve reactie. Wanneer je tijdens een gesprek of het lezen/schrijven van een e-mail merkt dat je onmiddellijk wilt reageren op wat je medewerker of collega zegt, las dan 4 seconden stilte/pauze in. Die korte pauze maakt het mogelijk om je eerste (stress)reactie te herkennen (je amygdala te kalmeren) en op een bewuste manier te zoeken naar de juiste woorden of reactie. Die korte stilte kan ook in andere gesprekken wonderen doen. Daar had ik het al eerder over en kom ik ook later nog op terug. Het laten vallen van een korte stilte kan een van de krachtigste interventies zijn van jou als leider.

Wanneer je dus bij jezelf merkt dat je haren rechtop gaan staan, je kaken zich opspannen of de adrenaline door je aderen giert, zijn dat de signalen dat je best niet te snel reageert.  De volgende keer dat dat gebeurt, kan je, na die korte pauze, bijvoorbeeld proberen deze strategieën toe te passen:

• Het eenvoudig benoemen van je emotie (‘dit maakt me kwaad’, ‘ik voel me hier wat onzeker bij’, ‘dit maakt me ongerust’…) kan je helpen om er grip op te krijgen en vervolgens gepast te reageren - in daden en woorden. Zeg ook wat je kwaad maakt, waarom je ongerust bent. Dat heeft als belangrijk voordeel dat je je gesprekspartner de mogelijkheid biedt om beter te begrijpen – en begrip te hebben voor - hoe jij je voelt;
•  Wanneer je denkt meer tijd nodig te hebben om gepast en effectief te kunnen reageren, gun je zelf dan ook die tijd. Laat je gesprekspartner weten wanneer hij je antwoord mag verwachten.  
• En wanneer je aan het schrijven gaat als reactie op die op het eerste zicht verwijtende of agressieve e-mail, stel je dan even in de plaats van degene tot wie je je richt, of laat een collega je antwoord even lezen en vraag om een eerlijke reactie. Of nog beter: pak de telefoon en bel even naar de afzender van die e-mail die jou zo doet reageren. Vraag haar of hem wat zij/hij nu net bedoeld heeft en laat op een vriendelijke wijze weten hoe die e-mail bij jou is binnengekomen.