9e FLY wheeler: heb ik een keuze?

Leon Vliegenwil samen met FLY en jullie een ‘FLY WHEELER’ beweging laten groeien.

Een vliegwiel is een mooie metafoor voor diepgaande en duurzame verandering en groei.

Dat doe je niet in een vingerknip.  Je brengt een vliegwiel op gang en in beweging.  In het begin loopt dat wat stroef en kost het veel inspanning en energie.  Eenmaal het op gang begint te komen gaat het alsmaar sneller en lijkt het meer en meer vanzelf te gaan.

FLY wheel is tevens het woord dat we bij FLY gebruiken voor ons ‘Leadership agility wheel’, of ‘FLY wheel’ zoals we het nu noemen.

Ik heb het in de vorige flywheelers gehad over wat ons drijft en motiveert om in beweging te komen.

Wendbaarheid veronderstelt dat je kan kiezen en beslissen wat je doet en waarom.  Dat alles wat je doet niet volledig gedetermineerd is door oorzaak en gevolg ketens waar je geen echte invloed of impact meer op hebt. Dat er sprake is van vrije wil.  Dat er vrijheid en vrijheidsgraden zijn die verschillende opties en keuzes mogelijk maken. 

Zoals Herman Kolk stelt in zijn boek ‘Vrije wil is geen illusie’, p.31: het werkwoord ‘willen’ lijkt van toepassing wanneer er sprake is van verschillende mogelijkheden, niet van een gewenste eindtoestand als zodanig: we spreken niet van willen als de gewenste toestand toch al bereikt wordt. Bij ‘willen’ moet het gaan om een gedragsverandering in een (nog) meer gewenste richting.

Over de mate waarin we vrij dan wel gedetermineerd zijn bestaat al langer discussie, onder meer onder filosofen, (neuro) psychologen, neurobiologen en anderen.  Het zou ons wat ver leiden om er in het bestek van een flywheeler de volledige discussie en de verschillende posities te bespreken en na te gaan of de vrije geest ons stuurt dan wel gedetermineerde hersenen of ons brein. 

Veel heeft te maken met de absoluutheid waarmee je vrije of onvrije wil definieert.  Heel wat keuzes en beslissingen gebeuren (quasi)automatisch en onbewust.  En gelukkig maar.  Automatisch en snel opzij springen voor een wagen die snel op je afkomt is best functioneel.  De evolutie, onze genen, onze persoonlijke geschiedenis… bepaalt mee onze vrijheidsgraden en hoe ons brein functioneert en reageert.  Vrijheid en vrije wil is niet absoluut.

Ikzelf neem (voorlopig) een pragmatische houding aan en ga ervan uit dat we willen (waarom, met welk doel en gewenste richting of uitkomst voor ogen) en kunnen kiezen en beslissen (wat, welke optie) binnen de beperkingen en grenzen die eigen zijn aan ieder individu, mensen in het algemeen en de omgeving.  Ik geef ook toe dat ik moeite heb en het moeilijk zou vinden om te geloven dat die ruimte en vrijheid er niet is. 

Het is aan ons om binnen de al dan niet inherente beperkingen (buiten onze controle en invloed) en andere beperkingen (extern of intern)  tussen verschillende opties en mogelijkheden te kiezen, beslissen en actie te ondernemen.  Wanneer en meerdere mogelijkheden zijn is bewust kiezen en beslissen aan de orde lijkt me.

We hebben de mogelijkheid en verantwoordelijkheid en nemen die best bewust. 

De stoïcijnen en andere Griekse filosofen waren er al mee bezig.  Van de stoïcijnen hebben we de bekende stoïcijnse tweedeling geërfd, die nadien door Steven Covey werd overgenomen als de eerste van de 7 kenmerken van effectieve leiders.  Focus op de zaken waar je controle over hebt en invloed op kan uitoefenen.  Maak je niet druk, lig niet wakker, hou je niet bezig met de zaken waar je geen controle of invloed op hebt.  Ook al is je brein daarbij niet altijd een hulp.

Als je ervoor kiest (als dat al kan) om gezond te twijfelen en je openheid van geest nog eens wil uitdagen dan raad ik je aan om het laatste werk van Robert Sapolsky ‘Determined. The science of life without free will’, 2023, te lezen.  

Robert Sapolsky is hoogleraar gedragsbiologie, neurologie en neurochirurgie aan Stanford University (VS). Hij is de auteur van de bestseller Behave (2018), een gedetailleerd verslag van de biologische oorsprong van vele menselijke sociale gedragingen – prosociaal en antisociaal. Zijn hele carrière is gericht op de studie van biologische mechanismen die ons handelen vormgeven. Waar hij in zijn boek Behave nog tentatief tot de conclusie komt dat ons handelen voortkomt uit de som van onze biologie en de interacties met de omgeving gaat hij in Determined een stap verder. Op basis van wetenschappelijke inzichten tracht hij de lezer er enerzijds van te overtuigen hoe biologische mechanismen ons gedrag niet alleen vorm geven maar het ook volledig beheersen en geen enkele ruimte laten voor vrije wil. Anderzijds betoogt hij hoe acceptatie van de illusie van vrije wil radicaal kan bijdragen aan morele vooruitgang.

Heeft u deze flywheeler uit vrije wil gelezen?

En vergeet niet bewust te gaan kiezen nu zondag.